آیا پس از زایمان، دست نوزادتان بی‌حرکت مانده و نمی‌تواند آن را به سمت صورت ببرد؟ یا پس از یک تصادف رانندگی، شانه و بازویتان ضعیف شده و بلند کردن اشیاء ساده برایتان غیرممکن است؟
آسیب شبکه بازویی (Brachial Plexus Injury – BPI)، یکی از شایع‌ترین ضایعات عصبی-عضلانی اندام فوقانی، می‌تواند زندگی روزمره را مختل کند. این آسیب، که اغلب در کودکان به صورت ارب پالسی (Erb’s Palsy) و در بزرگسالان پس از تروما ظاهر می‌شود، نیاز به مداخله فوری دارد. خوشبختانه، هندتراپی و کاردرمانی دست به عنوان رویکردهای غیردارویی و مؤثر، نقش کلیدی در بازسازی عملکرد ایفا می‌کنند.
در مرکز کاردرمانی و گفتاردرمانی صبا، به عنوان بهترین مرکز هندتراپی جنوب تهران، با مدیریت مریم نصیری – کارشناس کاردرمانی از دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و کارشناس ارشد کاردرمانی از دانشگاه علوم پزشکی تهران – برنامه‌های توانبخشی دست سفارشی برای کودکان و بزرگسالان ارائه می‌دهیم تا بهبودی سریع و پایدار را تضمین کنیم.
آسیب شبکه بازویی چیست و انواع آن در کودکان و بزرگسالان کدامند؟
شبکه بازویی (Brachial Plexus)، مجموعه‌ای پیچیده از اعصاب است که از ریشه‌های نخاعی C5 تا T1 منشأ می‌گیرد و اعصاب اصلی اندام فوقانی – از جمله عصب‌های مدین، اولنار، رادیال و آگزیلاری – را تشکیل می‌دهد. این شبکه، مانند یک “سیم‌کشی الکتریکی” بدن، سیگنال‌های حرکتی و حسی را از مغز به عضلات شانه، آرنج، مچ و انگشتان منتقل می‌کند. آسیب به آن می‌تواند ناشی از کشش، فشردگی یا پارگی کامل ریشه‌ها باشد و منجر به فلج، بی‌حسی، آتروفی عضلانی و اختلالات حرکتی شود.
انواع آسیب شبکه بازویی و علل شایع
آسیب‌های شبکه بازویی بر اساس محل و شدت به دسته‌های مختلفی تقسیم می‌شوند، که هر کدام الگوی بالینی متفاوتی ایجاد می‌کنند:
- ارب پالسی (Erb’s Palsy یا Upper Trunk Palsy): شایع‌ترین نوع در نوزادان، که ریشه‌های C5-C6 را درگیر می‌کند. در زایمان‌های دشوار (مانند شانه دیستوشیا)، سر نوزاد کشیده می‌شود و شبکه بازویی تحت کشش قرار می‌گیرد. علائم شامل فلج شانه (ناتوانی در ابداکشن و اکسترنال روتیشن)، ضعف آرنج (عدم فلکشن) و وضعیت “انگشتان منتظر (Waiter’s Tip)” است – بازو آویزان، ساعد پرونیت و مچ خمیده. در بزرگسالان، این نوع اغلب پس از سقوط از ارتفاع یا تصادفات موتورسیکلت رخ می‌دهد.
- کلامپکه پالسی (Klumpke’s Palsy یا Lower Trunk Palsy): درگیرکننده ریشه‌های C8-T1، که منجر به فلج عضلات ذاتی دست و وضعیت “پنجه (Claw Hand)” می‌شود – خمیدگی انگشتان و ضعف گریپ. در کودکان، نادرتر است و اغلب با ترومای زایمانی همراه با براکیوفاسیال پالسی (فلج صورت) دیده می‌شود. در بزرگسالان، کشش بیش از حد بازو (مانند آویزان شدن از نرده در سقوط) عامل اصلی است.
- پالسی کامل (Total Plexus Palsy): شدیدترین فرم، که کل شبکه (C5-T1) را تحت تأثیر قرار می‌دهد و منجر به فلج کامل اندام فوقانی، بی‌حسی و هورنر سندروم (افتادگی پلک و خشکی دهان) می‌شود. در کودکان، اغلب از زایمان‌های پرریسک ناشی می‌شود؛ در بزرگسالان، تصادفات شدید خودرو یا آسیب‌های نفوذی (مانند چاقو) مقصرند.
- سایر انواع: شامل نوروپاتی‌های ترومایی (پس از جراحی یا تومورها) و آسیب‌های ناقص (مانند نوروپراکسی یا پارگی جزئی). شیوع کلی BPI در نوزادان حدود 1-2 در 1000 زایمان است، در حالی که در بزرگسالان، تروما عامل 70% موارد است. بدون مداخله، خطر قراردادورها (کوتاه‌شدگی عضلات) و دیسوزی (جایگزینی استخوانی) افزایش می‌یابد.
تشخیص با معاینه بالینی، EMG (الکترومیوگرافی) و MRI تأیید می‌شود. برای اطلاعات بیشتر در مورد آسیب‌های عصبی دست، به مقاله درمان آسیب عصب اولنار و Claw Hand در سایت ما مراجعه کنید.
علل و عوامل خطر
در کودکان، ۸۰% موارد به زایمان‌های پرخطر (وزن بالای ۴ کیلوگرم جنین، موقعیت بریچ) مربوط است. در بزرگسالان، تصادفات (۶۰% موارد)، سقوط از ارتفاع و ورزش‌های تماسی نقش اصلی را ایفا می‌کنند. عوامل خطر شامل دیابت، سیگار و سابقه خانوادگی اختلالات عصبی است. بدون مداخله زودهنگام، این آسیب‌ها می‌توانند به قراردادور (کوتاه‌شدگی عضلات) و آتروفی دائمی منجر شوند. برای اطلاعات بیشتر در مورد توانبخشی پس از شکستگی مچ که گاهی با آسیب شبکه بازویی همراه است، به مقاله بازگشت قدرتمند پس از شکستگی دست مراجعه کنید.
نقش کلیدی هندتراپی در درمان آسیب شبکه بازویی
هندتراپی، شاخه‌ای تخصصی از کاردرمانی دست، بر اساس اصول نوروپلاستیسیتی (بازسازی عصبی) عمل می‌کند و هدف آن بازگرداندن دامنه حرکتی، قدرت عضلانی و عملکرد حسی است. برخلاف رویکردهای سنتی، هندتراپی بر مداخله زودرس (در 3-6 ماه اول) تأکید دارد تا از آتروفی جلوگیری کند. مطالعات (مانند تحقیقات در Journal of Hand Therapy) نشان می‌دهد که برنامه‌های هندتراپی می‌توانند 70-80% بهبود عملکردی در موارد ارب پالسی ایجاد کنند.
تکنیک‌های کلیدی هندتراپی
- ارزیابی دقیق: با ابزارهایی مانند آنالیز پاسچر، شدت آسیب (از Neurapraxia تا Avulsion) ارزیابی می‌شود. برای جزئیات دستگاه آنالیز پاسچر، مقاله مرتبط را بخوانید.
- اسپلینت‌سازی سفارشی: اسپلینت‌های دینامیک برای حفظ دامنه حرکتی در ارب پالسی (مانند اسپلینت اکسترنال روتیشن شانه) یا کلامپکه (اسپلینت ضدکلا).
- تمرینات دامنه حرکتی و تقویتی: تکنیک‌های PNF (Proprioceptive Neuromuscular Facilitation) برای کودکان (بازی‌محور) و بزرگسالان (مقاومتی با وزنه). برای مثال، در ارب پالسی، تمرینات فلکشن آرنج با توپ نرم.
- مدیریت درد و التهاب: اولتراسوند، TENS و ماساژ بافت نرم برای کاهش ادم.
- آموزش اصلاح فعالیت‌ها: آموزش والدین برای حمل نوزاد بدون فشار به شانه، یا ارگونومی شغلی برای بزرگسالان پس از تصادف.
در موارد شدید، هندتراپی مکمل جراحی (مانند انتقال عصب یا گرافت) است و توانبخشی دست پس از جراحی را هدایت می‌کند. برای مطالعه بیشتر در مورد توانبخشی پس از شکستگی‌های مرتبط، به مقاله بازگشت قدرتمند پس از شکستگی دست مراجعه نمایید.
برنامه درمانی شما در کلینیک کاردرمانی صبا
در کاردرمانی صبا، برنامه توانبخشی دست برای آسیب شبکه بازویی شخصی‌سازی‌شده است و بر اساس سن بیمار (کودکان vs. بزرگسالان) تنظیم می‌شود. جلسه اولیه شامل ارزیابی جامع (1 ساعت) است، سپس 2-3 جلسه هفتگی (45-60 دقیقه) با پیگیری ماهانه. برای کودکان، رویکرد بازی‌محور با والدین ادغام می‌شود؛ برای بزرگسالان، تمرکز بر بازگشت به کار است.
ما در مناطق ۱۶، ۱۷، ۱۸، ۱۹ و ۱۰ تهران، از جمله محله‌های فلاح، ابوذر، یافت‌آباد، شمشیری و شهرک ولیعصر، و همچنین شهرهای اطراف مانند شهرری و اسلامشهر، خدمات ارائه می‌دهیم. مدیریت مریم نصیری با بیش از یک دهه تجربه، بر پروتکل‌های evidence-based نظارت دارد.
توانبخشی تخصصی در منزل شما
تمام خدمات کاردرمانی دست صبا، از ساخت اسپلینت سفارشی تا تمرین‌درمانی پیشرفته، در منزل شما قابل اجراست. تیم متخصص ما، با تمرکز بر بهترین مرکز هندتراپی جنوب تهران، به مناطق تحت پوشش مانند شهرری و اسلامشهر اعزام می‌شود. برای جزئیات بیشتر، به صفحه کاردرمانی در منزل مراجعه کنید. این رویکرد، به ویژه برای کودکان با فلج ارب، انعطاف‌پذیری خانواده را افزایش می‌دهد و نرخ پایبندی به درمان را تا ۸۰% بهبود می‌بخشد.
سوالات متداول در مورد آسیب شبکه بازویی و هندتراپی
آسیب شبکه بازویی چیست و چرا در کودکان و بزرگسالان رخ می‌دهد؟
آسیب شبکه بازویی (Brachial Plexus Injury) به اختلال در شبکه عصبی که از نخاع به شانه، بازو، آرنج و دست سیگنال می‌فرستد، اشاره دارد. در کودکان، این آسیب اغلب به دلیل زایمان سخت (مانند گیر کردن شانه نوزاد) ایجاد می‌شود و منجر به فلج ارب یا کلامپکه می‌گردد. در بزرگسالان، تصادفات رانندگی، سقوط یا ورزش‌های تماسی شایع‌ترین علل هستند. برای اطلاعات بیشتر در مورد اختلالات حرکتی کودکان مراجعه کنید.
آیا هندتراپی می‌تواند فلج ارب یا کلامپکه را به طور کامل درمان کند؟
در موارد خفیف تا متوسط، هندتراپی با استفاده از تمرینات دامنه حرکتی، اسپلینت‌سازی و تکنیک‌های تحریک عصبی، می‌تواند تا ۹۰% عملکرد دست را بازگرداند، به‌ویژه اگر درمان در ۳ ماه اول شروع شود. در موارد شدید، مانند فلج کامل، هندتراپی مکمل جراحی است و از عوارض دائمی مانند قراردادور جلوگیری می‌کند.
تفاوت برنامه درمانی کودکان و بزرگسالان در چیست؟
در کودکان، تمرکز بر تحریک رشد عصبی و جلوگیری از بدشکلی‌های دائمی (مانند “شانه منتظر”) است، با استفاده از تکنیک‌های NDT و بازی‌درمانی. در بزرگسالان، برنامه‌ها شامل تمرینات تقویتی پیشرفته (مانند PNF) و مدیریت درد نوروپاتیک است. مرکز کاردرمانی صبا برنامه‌های شخصی‌سازی‌شده‌ای برای هر گروه سنی ارائه می‌دهد.
آیا خدمات هندتراپی در منزل هم ارائه می‌شود؟
بله، کاردرمانی صبا خدمات تخصصی هندتراپی را در منزل بیماران در مناطق ۱۶، ۱۷، ۱۸، ۱۹، ۱۰ تهران (فلاح، ابوذر، یافت‌آباد، شمشیری، شهرک ولیعصر) و شهرهای اطراف مانند شهرری و اسلامشهر ارائه می‌کند. این شامل ارزیابی، اسپلینت‌سازی و تمرین‌درمانی است. برای جزئیات، به صفحه کاردرمانی در منزل مراجعه کنید.
چه زمانی باید برای درمان اقدام کرد؟
هرچه زودتر، بهتر! شروع کاردرمانی دست در ۳ ماه اول پس از آسیب، شانس بهبودی را تا ۵۰% افزایش می‌دهد. تأخیر می‌تواند منجر به آتروفی عضلانی یا کوتاه‌شدگی دائمی شود.
آیا آسیب شبکه بازویی می‌تواند با سندروم تونل کارپال اشتباه گرفته شود؟
بله، به دلیل علائم مشابه مانند بی‌حسی و ضعف دست، گاهی تشخیص افتراقی دشوار است. متخصصان کاردرمانی صبا با ارزیابی دقیق (مانند EMG) این تمایز را مشخص می‌کنند. برای اطلاعات بیشتر، به مقاله سندروم تونل کارپال مراجعه کنید.
چگونه می‌توانم ارزیابی تخصصی رزرو کنم؟
مرکز کاردرمانی و گفتاردرمانی صبا تخصص کانونی: مرکز تخصصی هندتراپی و توانبخشی دست در جنوب تهران تاسیس: ۱۳۹۳
برای رزرو ارزیابی تخصصی دست یا مشاوره رایگان، با مریم نصیری، مدیر مرکز (لینک پروفایل) تماس بگیرید:
تماس فوری: 09351202087
خط ثابت: 02166209819
مرکز کاردرمانی و گفتاردرمانی صبا
آدرس: بزرگراه سعیدی، سه راه فلاح، خیابان پیغمبری، نرسیده به چهارراه شاندیز، پلاک ۷۹، طبقه اول، زنگ دو
وب‌سایت: https://kardarmanisaba.ir/
